بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۷)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۲۷ تا صفحۀ ۱۳۳ نسخۀ قاضی فراغی)

(صفحۀ ۱۲۷ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ تکامل و پختگی انسان در چهل سالگی :

حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُۥ وَبَلَغَ أَرۡبَعِينَ سَنَةٗ (احقاف/15)
[او پرورش می‌یابد] تا به حد رشد برسد و در چهل سالگى [كه توان جسمی و ذهنی‌اش کامل است] .

هر کیمسه‌ شریعت یو‌لو‌ن‌ بیلمه‌سه‌
عالم‌لارینگ سؤزۆن‌ گوزه‌ آلماسا
قیرق‌ یاشیندا کیشی‌ توبه‌ قیلماسا
آنینگ ایشی‌ حیله‌، مکر، آل اولار
*

۲ـ مشکلات و دگرگونی جسمی در سالمندان :

وَمَن نُّعَمِّرۡهُ نُنَكِّسۡهُ فِي ٱلۡخَلۡقِۚ أَفَلَا يَعۡقِلُونَ ٦٨ (یس)
و ما به هر کس که عمر طولانی بدهیم، در آفرینش دگرگونش می‌کنیم [و او را به ناتوانی ذهنی و بدنیِ دوران کودکی برمی‌گردانیم]. پس آیا [دربارۀ قدرت پروردگار] نمی‌اندیشند؟

مخدومقلی‌، نصیحتلار دۆز‌ر سن‌
خلایق‌نینگ یۆرَک‌ باغرین‌ ا‌ز‌ر سن‌
لیکن‌ اوزۆنگ دۏغری‌ یو‌لدان‌ آزار سن
رستم‌ اولان‌ بیر گون‌ پیرِ زال اولار
*

۳ ـ جوان توبه کار محبوب خداوند :

حدیث : اِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ الشابَّ التائبَ (الجامع الصغیر، رقم ۱۸۶۶)
خداوند متعال ، جوان توبه کار را دوست دارد .
ییگیت لیکده قیلسانگ توبه دردینگه کؤپ دوا بولار
*

(صفحۀ ۱۳۰ نسخۀ قاضی فراغی)

۴ـ اعراض و روگردانی از یاد خدا، موجب نابینایی در قیامت است :

وَمَنۡ أَعۡرَضَ عَن ذِكۡرِي فَإِنَّ لَهُۥ مَعِيشَةٗ ضَنكٗا وَنَحۡشُرُهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ أَعۡمَىٰ ١٢٤ (طه)
و کسی‌ که از یاد من رویگردان شود ، یقیناً زندگی سختی خواهد داشت و روز قیامت او را نابینا برمی‌انگیزیم.

کیم اوُقیپ اوُنوُتسه حقینگ کلامین قیامت گون ایکی گؤزی کؤر بولار
*

۵ـ کافر شدن و بی دینی تارکان نماز :

مُنِيبِينَ إِلَيۡهِ وَٱتَّقُوهُ وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَلَا تَكُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ٣١ (روم) (۱)
[ای مؤمنان ، به درگاه پروردگار توبه کنید و] به سوی او بازگردید و از او پروا کنید و نماز برپا دارید و از مشرکان نباشید .

*
قصددان‌ روزه‌، نمازینی‌ قویانینگ
اوزی‌ کافر، بیلینگ، جایی‌ دار بولار
…………………………………………………………………………………………
(۱) توضیح : در تیسیر از شیخ محمد بن اسلم طوسی قدس سره نقل می کند که حدیثی بمن رسیده که هر چه از من روایت کند عرض کنید آن را بر کتاب خدای ، اگر موافق بود از من باشد ، پس من این حدیث را که (من ترک الصلاة متعمدا فقد کفر) خواستم که به آیتی از قرآن موافقت پیدا کنم ۳۰ سال تأمل کردم تا این آیه را یافتم که وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَلَا تَكُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ . (تفسیر حسینی ، صفحه ی ۹۱۲)
*

(صفحۀ ۱۳۱ نسخۀ قاضی فراغی)

۶ـ گناه زیاد موجب زنگار قلب و فاسد شدن دل است :

كَلَّاۖ بَلۡۜ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكۡسِبُونَ ١٤ (مطففین)

هرگز چنین نیست [که آنها گمان می‌کنند]؛ بلکه [به سبب] آنچه کرده‌اند، بر دل‌هایشان زنگار بسته است.

ایچینگ شردن ساقلا ، غیبتدان دیلی
ساقلاماسنگ کؤنگل گؤزینگ زنگ بوُلار
*

(صفحۀ ۱۳۱ نسخۀ قاضی فراغی)

۷ـ قساوت قلب و سنگ دلی کافران و منافقان :

ثُمَّ قَسَتۡ قُلُوبُكُم مِّنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَٱلۡحِجَارَةِ أَوۡ أَشَدُّ قَسۡوَةٗۚ … (74 بقره)
پس از آن ، [با وجود این معجزه بزرگ] دل‌های شما سخت شد ؛ همچون سنگ ، یا سخت‌ تراز آن . [زیرا حال دل‌هایتان هرگز تغییر نمی‌کند ؛ اما سنگ‌ها دچار تغییر و تحول می‌شوند .]

هر کیمده بولماسا ایمان اثری یورگی اریمز ، سیاه سنگ بولار
*

(صفحۀ ۱۳۳ نسخۀ قاضی فراغی)

۸ ـ پیروزی مسلمانان و اسارت کفّار در غزوۀ بدر :

وَلَقَدۡ نَصَرَكُمُ ٱللَّهُ بِبَدۡرٖ وَأَنتُمۡ أَذِلَّةٞۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ١٢٣ (آل عمران)
و [ای مؤمنان ،] بی‌گمان ، الله شما را در [جنگ] بدر در حالی یاری کرد که [به سبب کمبود افراد و اسلحه] ناتوان بودید ؛ پس از الله پروا کنید ؛ باشد که شکر [نعمت‌هایش را] به جای آورید.

مُحَمَّد باشلادی بَدرِنگ جَنگِنده بِر نِچه کافِرلر غالدی چنگنده

تحقیقی کوتاه در مورد بیت فوق الذکر عارف مخدومقلی فراغی :

توضیح موضوع :
جنگ بدر ، نخستین جنگ سرنوشت ساز در تاریخ اسلام است ، و این جنگ در رمضان سال دوم هجرت به وقوع پیوست ، مسلمانان در آن جنگ بر دشمن کافر پیروز شدند .
کلمه « باشلادی » در نسخه ها به سه صورت ثبت شده است :

۱ـ در نسخۀ استاد عاشورپور «محمد باسلدی» و در دو نسخه قدیم و جدید استاد قاضی ، و در چاپ استاد سارلی بصورت « باسیلدی » ثبت شده است ، با نظر به مفهوم بیت که به معنای ـ شکست خوردند ـ است ، درست نمی باشد زیرا خداوند این پیروزی را بر مسلمانان منت می نهد و می فرماید : وَلَقَدۡ نَصَرَكُمُ ٱللَّهُ بِبَدۡرٖ وَأَنتُمۡ أَذِلَّةٞۖ = خداوند شما را در بدر پیروز گرداند در حالی که (نسبت به دشمنان) ناچیز و اندک بودید .

۲ـ در کتاب فتح العلی استاد تنگلی طانا « بثلندی » آمده ، که به تیارلندی ، شیلندی ، تتارک توتدی معنا شده است .

۳ـ در دیوان استاد نیک نهاد بصورت « باشلادی » کتابت شده است .

یکی از مترجمین محترم دیوان فراغی به فارسی ، این بیت را چنین ترجمه کرده اند :
محمد باشلادی‌ بدرینگ جنگینده‌‏
بیر نیچه‌ کافرلار‌ قالدی‌ چنگینده‌‏
ترجمه : آن هنگام که محمد ص در غزوه احد مغلوب گشته بودند
و جماعت اندکی از مسلمانان در پیرامونش باقی مانده بودند .

چند اشکال بر این ترجمه وارد است :
۱ـ به جای غزوه بدر ، غزوه احد آورده اند .
۲ـ مغلوب گشته بودند ترجمه فارسی « باسیلدی » می باشد ، نه « باشلادی » .
۳ـ ترجمه مصراع دوم با متن ترکمنی همخوانی ندارد . ترجمه ی صحیح آن : و جماعت اندکی از کافران به اسارت مسلمانان در آمدند .
*

۹ـ پناه بردن اصحاب کهف به همراه سگشان به غار :

إِذۡ أَوَى ٱلۡفِتۡيَةُ إِلَى ٱلۡكَهۡفِ فَقَالُواْ رَبَّنَآ ءَاتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةٗ وَهَيِّئۡ لَنَا مِنۡ أَمۡرِنَا رَشَدٗا ١٠ (کهف)
هنگامی که آن جوانمردان به غار پناه بردند و گفتند: «پروردگارا ، رحمتی از جانب خویش بر ما ارزانی دار و در كارمان برای ما هدایت و تعالى فراهم ساز».
وَكَلۡبُهُم بَٰسِطٞ ذِرَاعَيۡهِ بِٱلۡوَصِيدِۚ : و سگشان بر آستانۀ غار [نشسته و به حالت پاسبانی] دست‌هایش را گشوده بود.
سَيَقُولُونَ ثَلَٰثَةٞ رَّابِعُهُمۡ كَلۡبُهُمۡ وَيَقُولُونَ خَمۡسَةٞ سَادِسُهُمۡ كَلۡبُهُمۡ رَجۡمَۢا بِٱلۡغَيۡبِۖ وَيَقُولُونَ سَبۡعَةٞ وَثَامِنُهُمۡ كَلۡبُهُمۡۚ قُل رَّبِّيٓ أَعۡلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعۡلَمُهُمۡ إِلَّا قَلِيلٞۗ … (22)

دَقیانوس دَورِنده نِچَه کَمَرسه (*) بِر اِت بِله هَمراه بولِپ غاچدی لر

(*) در نسخه عاشورپور : «دقیانوس وقتنده یدی کمرسه» ثبت شده است .
***

۱۰ـ هاروت و ماروت در چاه بابل :

وَٱتَّبَعُواْ مَا تَتۡلُواْ ٱلشَّيَٰطِينُ عَلَىٰ مُلۡكِ سُلَيۡمَٰنَۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيۡمَٰنُ وَلَٰكِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ ٱلنَّاسَ ٱلسِّحۡرَ وَمَآ أُنزِلَ عَلَى ٱلۡمَلَكَيۡنِ بِبَابِلَ هَٰرُوتَ وَمَٰرُوتَۚ… ١٠٢ (بقره)
و [یهود] از آنچه شیاطین در [عهدِ] فرمانروایی سلیمان [از علم سحر بر مردم] می‌خواندند پیروی کردند [و مدعی شدند که سلیمان پادشاهی خویش را با سحر استوار کرده است] ؛ و [حال آنکه] سلیمان [هرگز دست به سحر نیالود و] کافر نشد ؛ ولی شیاطین [که] کفر ورزیدند ، به مردم سحر می‌آموختند ؛ و [نیز] از آنچه بر دو فرشته «هاروت» و «ماروت» در بابِل نازل شده بود [پیروی کردند] ؛ …

هارُوت مارُوت آدلی ایکی فَرشته
بابِل غُویی سِنده چاهه دُشدی یارانلار

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۴)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(از صفحۀ ۱۱۴ تا صفحۀ ۱۲۲ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ محافظت بر نمازهای پنجگانه :

حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ ٢٣٨ (بقره)
[ای مسمانان،] بر [ادای] همه نمازها و [به خصوص] نماز عصر کوشا باشید و با فروتنی و فرمانبرداری برای الله به پا خیزید.

عمر گلیپ‌ گچر، بأش‌ گون‌ دَوران‌ دیر
بأش‌ وقت نماز حقدان‌ بیزه‌ فرمان‌ دیر
*

۲ـ خلقت انسان از گل و لای :

وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ مِّنۡ حَمَإٖ مَّسۡنُونٖ ٢٦ (حجر)
و در حقیقت ، ما [نخستین] انسان [= آدم] را از گِلِ خشک [بازمانده] از لجنی بدبو آفریدیم‌.
… إِنَّا خَلَقۡنَٰهُم مِّن طِينٖ لَّازِبِۢ ١١ : [در حالی که] ما آنها را از گِلى [بی‌ارزش و] چسبنده پدید آوردیم. (صافات)

آدامینگ اصلینی سوُرسانگیز لای دیر
یوز مونگ ییل یاشاسانگ ، بیر گونی وای دیر
*

۳ـ دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است :

حدیث : الدُّنيا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَجَنَّةُ الْكافِرِ (مشکاة المصابیح ،۵۱۵۸)
دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است .

بوُ دنیا مؤمنه زندان قفس دیر
قارا یر بارچانی قوچار ، یارانلار
*

(صفحۀ ۱۱۸ نسخۀ قاضی فراغی)

۴ـ فروش یوسف (ع) به بهایی اندک :

وَشَرَوۡهُ بِثَمَنِۢ بَخۡسٖ دَرَٰهِمَ مَعۡدُودَةٖ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ ٱلزَّٰهِدِينَ ٢٠
و [سرانجام] او را به بهایی اندک ـ چند درهم ـ فروختند و در[بارۀ نگه داشتنِ] او بی‌میل بودند .

کیمینگ قدری باردیر چرخینگ یانیندا
یوسفنی قوُل ادیپ ساتدی ، یارانلار!
*

۵ـ باد در اختیار و نیز چشمۀ مس [گداخته] در تسخیر حضرت سلیمان (ع) :

وَلِسُلَيۡمَٰنَ ٱلرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهۡرٞ وَرَوَاحُهَا شَهۡرٞۖ وَأَسَلۡنَا لَهُۥ عَيۡنَ ٱلۡقِطۡرِۖ … (12)
و برای سلیمان، باد را [به خدمت گماشتیم] که [در وزشِ] صبحگاهان، مسیر یک ماهه را طی می‌کرد و شامگاهان [نیز] مسیر یک ماهه را می‌پیمود ؛ و چشمۀ مس [گداخته] را برایش روان ساختیم .

تختینی یل چکن حکمی سلیمان
قالمادی ، دنیادن گیتدی ، یارانلار!
*

(صفحۀ ۱۱۹ نسخۀ قاضی فراغی)

۶ـ مومن چیزی نمی گوید که خودش عمل نمی کند.

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی را می‌گویید که [به آن] عمل نمی‌کنید؟ نزد الله سخت ناپسند [و موجب خشم] است که چیزی را بگویید که [به آن] عمل نمی‌کنید. (صف)

أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤ (بقره)
مَثَلُ ٱلَّذِينَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ ثُمَّ لَمۡ يَحۡمِلُوهَا كَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ يَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ … (جمعه/5)

عالم لر علمینه ، عمل اتمه دی
قرآن اوقیب ، معناسینه یتمه دی
ایله آیدیپ اؤزی بیرین توتمادی
پنهان ایل دِن ، گناه قیلدی یارانلار
*

۷ـ ویل (وای) بر کاهندگان وزن و پیمانه

وَيۡلٞ لِّلۡمُطَفِّفِينَ ١ ٱلَّذِينَ إِذَا ٱكۡتَالُواْ عَلَى ٱلنَّاسِ يَسۡتَوۡفُونَ ٢ وَإِذَا كَالُوهُمۡ أَو وَّزَنُوهُمۡ يُخۡسِرُونَ ٣
وای بر کم‌فروشان! [همان] کسانی‌ که چون [برای خود] از مردم پیمانه می‌کنند ، حق خود را کامل می‌گیرند ، و هنگامی ‌که [می‌خواهند] برای آنان پیمانه یا وزن کنند ، کم می‌گذارند.

بیر نیچه کافرلار تره زی تارتار
نفسینینگ ایزیندان ایت کیبی یورتار
آرتیق ایلأپ ، اوتغا جانلارین آتار
وَیل دییگِن چاه دا قالدی ، یارانلار
***

(صفحۀ ۱۲۰ نسخۀ قاضی فراغی)

۸ ـ خداوند زینت دهنده خورشید و ماه

هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِيَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا … ٥
اوست که خورشید را درخشان نمود و ماه را تابان کرد …

اؤزی‌ زینت بردی‌ گون‌ بیلن‌ آیا
‌قُدرَتینی‌ آشکار قیلدی‌، یارانلار

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۲)

۱ـ مال دنیا مایٖۀ تفاخر و فخرفروشى در برابر یكدیگر :

۲ـ هر گاه اجل بیاید به تاخیر نمی افتد :

۳ـ باد در اختیار و نیز چشمۀ مس [گداخته] در تسخیر حضرت سلیمان (ع) :

۴ـ بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ :

۵ ـ حساب و میزان ترازوی روز قیامت حق است :

۶ـ حضرت محمد (ص) آخرین پیامبر :

۷ـ هر كس كار نيكى انجام دهد، ده برابر آن [پاداش‌] خواهد داشت :

۸ـ مزد آخرت بغیر حساب است :

۹ـ هر نفسی مرگ را خواهد چشید :

۱۰ـ مرگ ، انسان را هر کجا که باشد در می یابد :

۱۱ـ نعره وحشتناک جهنّم از شدّت خشم :

۱۲ـ نهرهاى زلال و جارى بهشت

۱۳ـ اعراض و روگردانی از یاد خدا، موجب نابینایی در قیامت است :