بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۳۰)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۴۲ تا صفحۀ ۱۴۹ بر اساس نسخۀ قاضی فراغی)

(صفحۀ ۱۴۰)

1- سلیمان (ع) تنها وارث نبوت و حکومت داود (ع):

وَوَهَبۡنَا لِدَاوُۥدَ سُلَيۡمَٰنَۚ نِعۡمَ ٱلۡعَبۡدُ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ ٣٠ (ص/۳۰)
و سلیمان را به داود عطا کردیم؛ نیکو بنده‌ای بود [و] بی‌تردید، بسیار توبه‌کار بود.
وَوَرِثَ سُلَيۡمَٰنُ دَاوُۥدَۖ … (نمل/۱۶)
و سلیمان از داود [علم و نبوت و پادشاهی را] میراث برد …

داود پیغامبرینگ اۏغلی
‌اول سلیمان‌ پادشادیر
*
و نیز در این مورد:

داوود اؤلدی، فرزندینه یر قالدی
خداییمدان اۏنگا بیر یۆزۆک گلدی (ص۳۳۹ )
*

(صفحۀ ۱۴۴)

2- کافران اهل ظلمت و تاریکی اند :

ٱللَّهُ وَلِيُّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ يُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِۖ وَٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَوۡلِيَآؤُهُمُ ٱلطَّٰغُوتُ يُخۡرِجُونَهُم مِّنَ ٱلنُّورِ إِلَى ٱلظُّلُمَٰتِۗ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٥٧ (بقره/۲۵۷)
الله یاور [و کارسازِ] کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آنان را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون می‌بَرد؛ و کسانی ‌که کافر شدند، [کارساز و] یاورشان طاغوت است [که] آنان را از نور [ایمان و علم] به سوی تاریکی‌ها[ی کفر و نادانی] بیرون می‌بَرد. آنان اهل آتش هستند [و] در آن جاودانند.

مخدومقلی‌:
نه‌ ظلماتدیر، قمر شعله‌سین‌ سالماز؟
او‌ستاد بو‌لسانگ، بیزه‌ مو‌ندان‌ خبر بر!

ذنوبی:
کفّار اهلی‌ ظلماتدیر قمرسیز
بیزی‌ او‌ستاد بیلسنگ، خبر بیله‌دیر!
*

۳ـ عالم بی عمل، درخت بی ثمر است:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣ (جمعه/۲،۳)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی را می‌گویید که [به آن] عمل نمی‌کنید؟ نزد الله سخت ناپسند [و موجب خشم] است که چیزی را بگویید که [به آن] عمل نمی‌کنید.
أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤ (بقره)
مَثَلُ ٱلَّذِينَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ ثُمَّ لَمۡ يَحۡمِلُوهَا كَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ يَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ … (جمعه/5)

مخدومقلی‌:
ـ اول نه‌ باغدیر، آندا میوه‌ تاپیلماز؟
ذنوبی:
ـ عملسیز عالم‌لار باغدیر ثمرسیز

توضیح :
«عالم بی عمل، به درخت بی ثمر، ابر بی باران، نهر بی آب، زنبور بدون عسل، سوزن بدون نخ و الاغی که کتاب حمل می کند، تشبیه شده است. عمل، حجّتی بر علیه انسان است. علم بدون عمل، حجّتی بر علیه انسان است. علمی که به آن عمل نشود، مانند گنجی است که از آن انفاق و استفاده نشود.
در روایات، عالم بدون عمل به درخت بدون فایده و میوه تشبیه شده است و معمولاً مردم از آدمی که به حرفش عمل نمی‎کند بدشان می‎آید.
پس آدمی که سر حرفش نمی‌ماند و به سخنی که می‎گوید عمل نمی‌کند، هم مبغوض خالق است و هم مبغوض مخلوق. مراد از عمل کردن به سخن، سخن درستی است که می‎گوید نه سخنان نادرست و بی‎پایه که اصلاً نباید به آن‌ها عمل کند. » (۳)
*

(صفحۀ ۱۴۷)

۴ـ دنیا بازیچه است و آخرت حیات حقیقی:

وَمَا هَٰذِهِ ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَآ إِلَّا لَهۡوٞ وَلَعِبٞۚ وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلۡأٓخِرَةَ لَهِيَ ٱلۡحَيَوَانُۚ لَوۡ كَانُواْ يَعۡلَمُونَ ٦٤ (عنکبوت/۶۴)

این زندگی دنیا جز سرگرمی و بازی نیست؛ و قطعاً، سرای آخرت فقط زندگی (حقیقی) است، اگر (برفرض) می دانستند.

دوستلار، بیل باغلامانگ کونه‌ دنیاگه
‌بو دنیا بازیگر، بیلینگ، آل ادر

*

و نیز ابیاتی دیگر در مورد مذمّت دلبستگی دنیا و بازیگری دنیا :

حریص‌ نفسینگ اؤتدۆرمز
قاچار دنیا، یتدیرمز
عُمرونگ اؤتر، توتدورماز
بو بازیگر زمانا (ص۷۶ )
*
دنیا اوّ‌ل بَدَل، قَلْبدیر، قلّا‌بدیر
چرخِ‌‌ چنبر بازیگرِ کذّابدیر
دنیا بیر دریادیر، آدم‌ حُبابدیر
حُباب سوودا باقی‌ قالماز، یارانلار! (ص۱۱۷ )

دنیا یالانچیدیر، حرص‌ و هوسدیر
یالانچیغا بیل باغلاماق‌ عبث‌دیر
حرامی‌دیر، حرامزادا‌ نأکسدیر
بیر عهد و پیماندا دورماز، یارانلار! (ص۱۱۷)

مخدومقلی‌، دنیا فانی‌دیر، فانی
‌حسرت منزلی‌دیر اؤلومینگ کأنی‌
بازاریندا متاع‌ آدمینگ جانی
‌ آندان‌ باشغا متاع‌ بۏلماز، یارانلار! (ص۱۱۷ )
*
مالِ دنیا اسسی برمز،
بازیگر دیر، آلدا دیر(ص۳۷۰ )

توضیحات:

۱ـ «لَهْو» به معنای سرگرمی و کارهایی است که انسان را به خود مشغول می دارد و از مسائل اصولی زندگی منحرف می کند و دنیا نیز این گونه است.
۲ـ «لعب» به معنای کارهایی است که نوعی نظم و هدف خیالی دارد و انسان را به بازی می گیرد.
در بازی، یکی وزیر، یکی فرمانده ی لشگر و یکی دزد می شود، ولی در پایان بازی روشن می شود که همه ی نقش ها خیالی بوده است.
۳ـ «حَیَوان» حیات حقیقی که فنا و رنج و ناراحتی و ترس وتضاد در آن نیست و انسان ها به دنبال خیالات و بازیگری نیستند، همان زندگی اخروی است. » (۵)
*

(صفحۀ ۱۴۸)

۵ـ آیا پاداش نیکی جز نیکی است ؟!

هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ ٦٠ آیا پاداشِ نیکی جز نیکی است؟ (رحمن/۶۰)
*
ضرب المثل عربی: الإِنسانُ عَبیدُ الإِحسان
انسان بندۀ احسان و محبّت است .
*
شعری عربی :
أحِسن إلی النّاس تستعبد قلوبهم
فَطالما استعبد الإنسانَ إحسانُ.

ترجمه : به مردم نیکی کنید تا دل هایشان را به دست آورید، چه بسا احسان و نیکی کردن قلب انسان را به بند می کشد

بریمینگ بو‌لسا هر قاندا
گورن‌ سانگا بولار بنده‌
*

ابیاتی در بارۀ خیر و احسان کردن:

تانگلا اول توفیق‌لی قول‌لار مرشدینه دالدا دیر
هر کیشی احسان ادر، احسانی آنینگ آلدا دیر
*
آت برن ــ براق مۆنر، دۏن احسان اتمیش
دۏنی حُلّه بۏلۇپ، گلسه گرکدیر.
*
عاشقلار ترک‌‌ جان‌ اتسین
گوزده‌ یاشین‌ روان‌ اتسین‌
قوچ ییگیتلر احسان‌ اتسین
‌احسانی‌ ریگان‌ گیتمزمیش‌
*
حق‌ یو‌لو‌ندا هر کیم‌ خیر احسان‌ قیلار
قیامت گۆن‌ بیر یرینه‌ او‌ن‌ گلر
*

۶ـ با مردم به زبان خوش سخن بگویید:

…وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا … ٨٣ با مردم با خوش زبانى سخن گویید. (بقره/۸۳)

بیلسنگ خوش‌ گفتار آچاو‌ر
بیلمه‌سنگ ام‌ سام‌ گچه‌و‌ر
*
اول ییگیده‌ حیوان‌ دییرلر
شیرین‌ گفتاری‌ بۏلماسا (ص۶۳ )
*

(صفحۀ ۱۴۹)

۷ـ جراحات زبان هرگز بهبودى نيابد:

سوز یاراسیندان‌ قاچاو‌ر
تیغ‌ یاراسی‌ بیتر گیدر

ضرب المثل: زخم زبان بدتر از زخم شمشیر است

زخمی که بر اثر شمشیر بر بدن انسان ایجاد می شود، در نهایت خوب می شود اما زخمی که در اثر سخنی، دل فردی را می شکند، هرگز فراموش نمی شود.
گاه ممكن است تأثير سخن در آزردن اشخاص و ناراحت كردن آن ها از حمله كردن با سلاح بيشتر باشد،
همان گونه كه شاعر عرب مى گويد:
جِراحاتُ السِّنانِ لها التِيامٌ
وَلا يَلتامُ ما جَرَح اللِّسانُ
جراحات نيزه ها ممكن است بهبود يابد ولى اى بسا كه جراحات زبان هرگز بهبودى نيابد. به همين دليل است كه بعضى نام «لسان» را «سنان» گذاشته اند.

زبان آدمى به راستى از عجايب مخلوقات پروردگار است. قطعه گوشتى بيشتر نيست اما كارهاى حيرت آورى انجام مى دهد.
*

۸ ـ حسابرسی دقیق اعمال در روز قیامت:

فَمَن يَعمَل مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُۥ ٧ وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُۥ ٨ (زلزله/۷،۸)

آنگاه هر کس به‌ اندازۀ ذره‌ای کار نیک انجام داده باشد، [پاداشِ] آن را می‌بیند ؛ و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کرده باشد، [کیفرِ] آن را می‌بیند.
وَٱلۡوَزۡنُ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّۚ فَمَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِينُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ٨ وَمَنۡ خَفَّتۡ مَوَٰزِينُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظۡلِمُونَ ٩ (اعراف/۹)

مختومقلی بارسنگ موندان
خیری – شر سورارلار سندن
*

ابیاتی دیگر از فراغی در این موضوع :
*
مۇندا نه ایش اتسنگ، آندا گورر سن
یاغشی‌دیر، یاماندیر اول گون بو ایشی
*
ذرّه ذرّه بیر- بیر سورسالار حساب
روسیاه ، شرمنده ، برر سن جواب
*
میزان تره زی گه سالیپ اعمالی
خیراً ، شرّاً عزم قیلیشماق باردیر
*
حساب ایلأپ، خیر- شرینگ چکرلر
یا ملک‌ میزانین‌ قو‌رسا گرکدیر
*
یاغشی‌-یامان‌، ادن‌ ایشینگ باشینگا
بیرین‌-بیرین‌ قایدیپ‌ گلسه‌ گرکدیر
*
بیر طرفدان‌ ذَرّه‌ ذَرّه‌ سو‌رالار
هر کیم‌ اوز حسابین‌ برسه‌ گرکدیر
*

۹ـ جایگاه بی نمازان در آتش جهنم:

… يَتَسَآءَلُونَ ٤٠ عَنِ ٱلۡمُجۡرِمِينَ ٤١ مَا سَلَكَكُمۡ فِي سَقَرَ ٤٢ قَالُواْ لَمۡ نَكُ مِنَ ٱلۡمُصَلِّينَ ٤٣

… و می‌پرسند از گناهکاران: چه چیز شما را به دوزخ درآورد؟[دوزخیان] می‌گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم » .
دُنیانینگ سۏ‌نگی‌ بی‌باددیر
بی نمازینگ جایی‌ اۏتدۇر
*

ونیز ابیات :

قصددان‌ روزه‌، نمازینی‌ قویانینگ
اوزی‌ کافر، بیلینگ، جایی‌ دار بولار
*
بی‌نماز بندأنی گور، دوزخدادیر نالاج‌نی
بی‌نماز یوزی قارا درگاهی‌ده محتاج‌نی
*

۱۰ـ هر کسی طعم مرگ را خواهد چشید:

كُلُّ نَفۡسٖ ذَآئِقَةُ ٱلۡمَوۡتِۖ ثُمَّ إِلَيۡنَا تُرۡجَعُونَ ٥٧
هر کسی چشندۀ [طعم‌] مرگ است ؛ آنگاه به سوی ما بازگردانده می‌شوید.

اؤلۆم‌ بیر آجی‌ شربتدیر
هر کیم‌ آندان‌ ایچر گیدر
*

در مورد چشیدن همۀ جانداران طعم مرگ را، در دیوان فراغی به وفور آمده است :

اؤلیم بِر آجی شربت دور
هر کیم اوندان دادیب گیدر
*
مۇندا من من دییِن آدم
مَوت آغوسین ایچر بیر گون
*
مخدومقلی‌، بو جهاندا کیم‌ بۏلار
اول مکانا گیدن‌ گلمز، گُم‌ بۏلار
*
بوُ دنیا فانی دیر ، توتماز بنانی
بوُ دنیاگه گِلِن گِچیپ بارادیر
*
یاغشی‌ – یامان‌ بارچا آدم‌
اجلنینگ گرفتاری‌ دیر
*
گلن‌ گچر بو یالانچی‌ جهان‌دان
‌ خوجه‌، سید، بگ، پادشاه‌، قول قالماز
*
مختومقلی سؤزی توکِنمز ادا
اجل یاقانگ توُتار، شاه بیلن گدا
*
حیوان ، انسان شانیندا
اجل باردیر یانیندا
*
اجل آتار بیر گون‌ تیر‌ِ قضاسین‌
کیریش‌ قایسی‌، کمان‌ قایسی‌، بیلمه‌دیم‌
*
دُنیا بیر منزلدیر گلیپ-گچرگه‌
بو منزیله‌ گلگن‌، گیتمه‌یین‌ قالماز
*
مختومقلی ، شکر ایله گیل خداغا
اؤلوم برابر دیر شاه و گداغا
*
نادان کؤنگلوم اؤلوم اوچین غم اییمه
سندان اوّل گلیپ ، کؤپ جان گچیپ دیر
*
گنگش‌ برگیل دنگه‌-دوشا
آخر اؤلۆم‌ گلر باشا
*
مخدومقلی‌، آدم‌ قالماز اؤلمه‌ین
‌حقی‌ یادا سالیپ‌، قو‌للوق‌ قیلمایان‌
*
هر نیچه‌ یاشاسانگ یرینگ یۆزۆنده‌
آدم‌ اۏغلی‌ بأش‌ گون‌ دۇ‌زا میهماندیر
*
اجلینگ الیندن‌ بیر گون‌ داد ادیپ‌
گیتدی‌لر باری‌سی‌، یؤره‌نی‌ بۏلماز
انسه‌-جنسه‌ شالیق‌ ادن‌ سلیمان‌
جمشید و اسکندر، قانی‌ نوشیروان‌
قانی‌ حق‌ حبیبی‌ ـ اول فخری‌ جهان
گیتدی‌ باری‌، هرگز گُمانی‌ بۏلماز
*
دنیا گلن‌لرینگ باری‌ یۏق‌ بولار
غافل آدم‌ بیلمزلیکدن‌ آلدانار
*
هر نیچه‌ یاشاسانگ، آخر اولوم‌ دیر
عزیز جان‌لار تنده‌ بیزه‌ میهماندیر
*
مخدومقلی، گلن، گچر
بو گُذره قۏنان، گؤچر
*
مخدومقلی‌، بو دنیانینگ دولتین
گلن‌ گؤرر – چکر اولوم‌ مَحنَتین‌
مدام‌ یؤرۆد‌رلر اجل شربتین‌
بوشربتدن‌ هیچ کیم‌ داتمایین‌ قالماز
*
اولمس من دییپ دۆشمه‌سین، کؤنگلۆنگ بو گمان ایچره
عُمره یۏقدۇر اعتبار، اؤتگچی زمان ایچره
اجل قویموش اوق – کزین، کیریشگه کمان ایچره
بندأگه نه آرماندیر، جان برسه ایمان ایچره
*
هر نیچه جفا چکسنگ،
آخر بیر گون اؤلر سن
*
دنیاگه گلن گیدر بای و فقیر، شاه و گدا
بارچا قولی شوم اولوم الینده زار اتگن کریم
*
بو اجل صیادی بیر گون قانینگ ایچمکدیر، غرض
خانمانینگنی بوزوپ، توپراغا ساچماقدیر، غرض
*
روسیاه مخدومقلی ساقی اجل ایچسنگ گرک
خانمانینگ، مُلک و مالینگ باریسین گچسنگ گرک
*
دوشمه‌گین بو خیالا ــ دنیا گلن اولمزلر
گلن گچر دنیادن، بیری آمان قالمازلا

ر
*
گونده کفن بیچر بو اجل ــ خیّاط
بیر بلادیر، هیچ قوتارماز بو صیّاد
*
غم‌ چکمه‌، غریب آدم‌
بگ‌لر – شاه‌لار قالمازلار!
*
اجل بارچانی‌ ا‌دالار
قالمازلار شاه‌ ۇ گدالار
*

منابع :

۱. قرآن مجید

۲. نرم‌افزار دیوان مخدومقلی فراغی ، با همکاری استادان عطا گزلی، تاقی ‌زاده ، گری

۳. سایت جامع التفاسیر و الترجمات

۴. سایت خبرگزاری بین المللی قرآن ، ایکنا

۵ـ پایگاه اطلاع رسانی حوزه

بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۸)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیقی جدید از : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۳۴ تا صفحۀ ۱۳۸ نسخۀ قاضی فراغی)

(صفحۀ ۱۳۴ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ کوه ها میخ های زمین اند :

أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ مِهَٰدٗا ٦ وَٱلۡجِبَالَ أَوۡتَادٗا ٧ (نبأ/۷)
آیا زمین را بستری [برای آسایش شما] قرار ندادیم؟و کوه‌ها را میخ‌ها[ی آن قرار ندادیم؟]

داغ لر یَرِنگ میخی دور
دَفَه اؤزِن داغ سایار
*
و نیز :
قادرینگ قدرت‌دیر ایشی
یر میخی‌دیر داغی- داشی (ص۳۱۹)
*

۲ـ تواضع موجب سربلندی و تکبّر باعث سرافکندگی :

حدیث : مَن تَواضَعَ لِلّه رَفَعَهُ اللهَ … وَ مَن تَكَبَّرَ وَضَعَهُ اللهَ … (مشکاة المصابیح ،۵۱۱۹)
هر کس برای خداوند فروتنی ‌کند ، خدا او را بالا می‌آورد و هر کس تکبر ورزد خداوند او را به زیر می‌کشد .
کَم لِک اَیله کَمال بار
مَن مَن لِک ده زوال بار
*
و ایضاً :
اوّ‌ل آقان‌ یردن‌ آقارمیش‌ آریق
‌ من- منلیک‌ اده‌نینگ طنابی‌ چۆیرۆک‌ (ص۲۱۴)
*

(صفحۀ ۱۳۶ نسخۀ قاضی فراغی)

۳ـ سلیمان پادشاه جن و انس :

وَحُشِرَ لِسُلَيۡمَٰنَ جُنُودُهُۥ مِنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ وَٱلطَّيۡرِ فَهُمۡ يُوزَعُونَ ١٧ (نمل/۱۷)
و سپاهیان سلیمان ـ از جن و انس و پرندگان ـ نزدش گِرد آمدند؛ آنگاه منظم [و پیوسته در کنار یکدیگر] می‌رفتند.
قَالَ رَبِّ ٱغۡفِرۡ لِي وَهَبۡ لِي مُلۡكٗا لَّا يَنۢبَغِي لِأَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِيٓۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ ٣٥ (ص/۳۵)
گفت: «پروردگارا ، مرا بیامرز و حكومتى به من ارزانى دار كه پس از من بى‌نظیر باشد [كه] بی‌تردید ، تو بسیار بخشاینده‌ای».

دیو پری نینگ انسینگ _ جنسینگ پادشاهی
سلطان بولان شاه سلیمان ، شفا بر !
*
و نیز :
انسینگ، جنسینگ پادشاهی
اۏل هم زنبیل دۏقیپ گچدی (ص۳۰۶)
*
اسکندر، سلیمان‌ پادشاه‌ بولدی
‌خذمتیندا دؤو پری‌لر جم‌ بولدی‌
*

۴ـ خداوند کفیل رزق و روزی همه ی موجودات :

ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ ثُمَّ رَزَقَكُمۡ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡۖ … (روم/۴۰)
الله است که شما را ‌آفرید و روزی ‌داد ؛ آنگاه شما را می‌میراند و باز [در قیامت] زنده می‌کند…
إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ ٥٨ (ذاریات/۵۸)
[زیرا] الله است که روزی‌رسانِ نیرومند و برقرار است.

اؤزۆنگ دوُغری گؤزله ، یا ربّیم جلیل
بارچانینگ رزقینه اؤزۆنگ سن کفیل
*

و هم رجوع شود به صفحات :
عاقل اؤلسانگ ، ایسته بو یُولدا بیر پیر
رزقینگا کفیل دیر اللـــــــــه مقدّر (ص۱۶۰)
*
مهربان پروردگاریم رزق و روزی یتگۆریپ
ناز و نعمت‌لار بریپ، کوپ لطف و احسان ایله‌‌‌ دی (ص۴۵۶)
*

۵ـ دخول کافران به جنت محال است :

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَٱسۡتَكۡبَرُواْ عَنۡهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمۡ أَبۡوَٰبُ ٱلسَّمَآءِ وَلَا يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ ٱلۡجَمَلُ فِي سَمِّ ٱلۡخِيَاطِۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُجۡرِمِينَ ٤٠ (اعراف /۴۰)
کسانی‌ که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آنها [گردنکشی و] تکبر نمودند ، درهای آسمان هرگز برایشان گشوده نمی‌شود و به بهشت وارد نخواهند شد ، مگر آنکه شتر از سوراخ سوزن وارد شود ؛ و گناهکاران را اینچنین کیفر می‌دهیم.
بی ایمانلار هرگز گؤرمز جنّتی
دوزخ ایچره کؤپ عذابلار بار ، چکر
*

۶ـ گردش حیات در طبیعت نشانۀ معاد است :

وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَكٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِيدِ ٩ وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِيدٞ ١٠ رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡيَيۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّيۡتٗاۚ كَذَٰلِكَ ٱلۡخُرُوجُ ١١ (ق /۹تا۱۱)
و بارانى پربركت از آسمان فرستادیم و با آن، باغ‌ها[ى میوه] و [مزارعِ] دانه[هاى] دروكردنى رویاندیم، و درختان سركشیدۀ خرما با خوشه‌هاى برهم‌نشسته. براى روزى بندگان؛ به وسیلۀ آن [باران،] سرزمین خزان‌زده و خشک را حیات بخشیدیم؛ خروج از قبرها [در قیامت] نیز همین گونه است.

تر آچیلان‌ تازه‌ گللر سو‌لاندا
عزراییل آدمینگ جانین‌ آلاندا
*

۷ـ شباهت بهار به حشر قیامت :

وَٱللَّهُ ٱلَّذِيٓ أَرۡسَلَ ٱلرِّيَٰحَ فَتُثِيرُ سَحَابٗا فَسُقۡنَٰهُ إِلَىٰ بَلَدٖ مَّيِّتٖ فَأَحۡيَيۡنَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَاۚ كَذَٰلِكَ ٱلنُّشُورُ ٩
الله است که باد‌ها را روانه می‌کند و [آنها نیز] ابری را برمی‌انگیزند؛ سپس ما آن [ابر]‌ را به سوی سرزمینی [خشک و] مرده می‌فرستیم و به [وسیلۀ] آن، زمین را ـ پس از خشکی و خزانش‌ ـ زنده می‌کنیم. برانگیختن [مردگان از قبرها نیز] چنین است.
و نیز فراغی درشعر «نظر ایله»:
عمر آز، دوران دراز، نه روزه بار، نه نماز
اویان خواب غفلتدان، حشره منگزار فصل یاز (ص۴۲۹)
*

۸ـ عزرا‍ئیل مأمور گرفتن جان موجودات زنده :

قُلۡ يَتَوَفَّىٰكُم مَّلَكُ ٱلۡمَوۡتِ ٱلَّذِي وُكِّلَ بِكُمۡ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ تُرۡجَعُونَ ١١ (سجده /۱۱)
[ای پیامبر،] بگو: «فرشتۀ مرگ که بر شما گماشته شده است، جانتان را می‌گیرد؛ آنگاه به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید».

تر آچیلان‌ تازه‌ گللر سو‌لاندا
عزراییل آدمینگ جانین‌ آلاندا
*
و نیز اشاره به این مورد در بیت ذیل الذکر :
مخدومقلی:
اول کیم ایدی بارچاغا اؤلچگ دۏنونی بیچدی؟
معروفی:
خیاط اجل دنیاده بارچانینگ دونون بیچدی (ص۳۶۴)
*

۹ـ جایگاه ربا خواران در آتش جهنم :

… فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥ (بقره /۲۷۵)
پس هر کس که از [جانب] پروردگارش پندی به او برسد و [از رباخواری] دست بردارد ، آنچه گذشته و [سودهایی که قبل از نزولِ حکمِ ربا دریافت کرده است] از آنِ اوست و [در مورد آینده نیز] کارش به الله واگذار می‌شود ؛ و[لی] کسانی که [به رباخواری] بازگردند ، اهل آتش [دوزخ] هستند و در آن جاودانند [= مدت طولانی در آن خواهند بود] .

قیامت آخری – محشر بوُلاندا
سوُد خوُرلاری ، غیبتکِشی نار چِکِر

و نیز :
اون‌- اون‌ ایکی‌دن‌ قویان‌ سو‌دخو‌رلار
او‌تدان‌ بوغرا سالیپ‌، قولون‌ تۏرلارلار (ص۱۱۲)
*
کؤنه‌ دنیا مخنّثینگ اؤیۆدیر
سو‌دخو‌ر بولان‌ کسینگ دوزَخ‌ جایی‌دیر (ص۲۰۳)
*

۱۰ـ مسئولیت هر انسان در قبال نامۀ عمل خویش است :

وَكُلَّ إِنسَٰنٍ أَلۡزَمۡنَٰهُ طَٰٓئِرَهُۥ فِي عُنُقِهِۦۖ وَنُخۡرِجُ لَهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ كِتَٰبٗا يَلۡقَىٰهُ مَنشُورًا ١٣ ٱقۡرَأۡ كِتَٰبَكَ كَفَىٰ بِنَفۡسِكَ ٱلۡيَوۡمَ عَلَيۡكَ حَسِيبٗا ١٤ (اسرا /۱۴)
و [سرنوشتِ‌] رفتار هر انسانى را [تا لحظۀ حسابرسی] در گردنش بسته‌ایم و روز قیامت نوشته‌اى برایش بیرون می‌آوریم كه آن را گشوده می‌بیند. [به او می‌گوییم 😏 «نامه‌ات را بخوان . کافی است که امروز خود حسابگرِ خویش باشی».

موُندا ادن ایشلرینگه
حساب گچمه لی دنیادیر
*
بنده، سن بد ایشه باتیرلیق اتمه
آلدینگدا قویارلار اول گون بو ایشی (ص۳۲۴)
*

۱۱ـ حضرت ابراهیم پدر معنوی مسلمانان :

… هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖۚ مِّلَّةَ أَبِيكُمۡ إِبۡرَٰهِيمَۚ … (حج/۷۸)
او شما را برگزید و هیچ سختی [و تنگنایی] در دین برایتان قرار نداد . [این آیین سهل و آسان ،] آیین پدرتان ابراهیم [است] …

قانی آدم آتا ، حوّا انه سی قانی دین بابامیز – خلیل الله سی
*

۱۲ـ عصای حضرت موسی (ع) گاهی در شکل پل و زمانی در هیئت اژدها :

فَأَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ أَنِ ٱضۡرِب بِّعَصَاكَ ٱلۡبَحۡرَۖ فَٱنفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرۡقٖ كَٱلطَّوۡدِ ٱلۡعَظِيمِ ٦٣ (شعراء/۶۳)
: به موسی وحی کردیم: «عصایت را به دریا بزن» ؛ [هنگامی که عصایش را زد ، نیل] شکافته شد و هر بخشی [از آن ،] همچون کوهی بزرگ گشت.

فَأَلۡقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعۡبَانٞ مُّبِينٞ ٣٢ (اعراف۱۰۷ / شعراء ۳۲)
آنگاه [موسی] عصایش را افکند که ناگهان [به] اژد‌هایی آشکار [تبدیل] شد.

قانی موسی کلیم ، معجز عصاســی
گاهی کؤپروک ،گاهی ییلان گچیپ دور
*

۱۳ـ دم عیسی (ع) یا انفاس عیسوی :

( اشاره به نفس پاک حضرت عیسی دارد که با یک نفس مردگان را زنده و بیماران را شفا می داد .)
زنده کردن مردگان نیز همچون دمیدن روح در پرنده گِلی، معجزه مسیح بود:

… وَأُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ … ٤٩ ومردگان را با اذن خدا زنده میکنم .
از تعبیر زنده کردن مردگان که به صورت جمع بیان شده، فهمیده میشود که حضرت مسیح بارها مرده را زنده کرده بود

و زمانی که مرده ای را زنده میکرد، با او سخن میگفت، بعد دوباره او را می میراند.
در سوره مائده خدای سبحان خطاب به حضرت عیسی می فرماید:
… وَإِذۡ تُخۡرِجُ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِيۖ … ١١٠

«…و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده می‏کردی»

عیسی گچدی ، دمدن جان بریپ مُرده
اگر آچسا یوسف یوزۆندن پرده
*

۱۴ـ جمال و زیبایی حضرت یوسف (ع) :

[زنان] چون او را دیدند ، [او را] بسیار بزرگ[وار و زیبا] شمردند و [از شدت شگفتی] دست‌هایشان را زخمی کردند و گفتند : «پناه بر الله! این بشر نیست ؛ این جز فرشته‌ای بزرگوار نیست».

عیسی‌ گچدی‌، دمدن‌ جان‌ بریپ‌ مُردا
اگر آچسا یوسف‌ یۆزۆندن‌ پرده‌
گورن‌ بیهوش‌ بو‌لو‌پ‌، یاتار شول یرده
‌شیله‌ حسنی‌ ماه‌‌ تابان‌ گچیپ ‌دیر
*

۱۵ـ نهایت نزدیکی حضرت محمد (ص) به خداوند در شب معراج (قاب قوسین):

ذُو مِرَّةٖ فَٱسۡتَوَىٰ ٦ وَهُوَ بِٱلۡأُفُقِ ٱلۡأَعۡلَىٰ ٧ ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰ ٨ فَكَانَ قَابَ قَوۡسَيۡنِ أَوۡ أَدۡنَىٰ ٩
[همان فرشتۀ] خوش‌منظری كه [با چهرۀ حقیقی‌اش در برابر پیامبر] ایستاد. در حالی که او در افق بالا [در آسمان] قرار داشت. سپس [جبرئیل] نزدیک شد ؛ و نزدیک‌تر؛ تا آنکه [فاصلۀ او با پیامبر] به اندازۀ طول دو کمان یا کمتر بود.

آن حضرتِ حق ، رسول معجزه آشدی
آسمانلار در به در قاپیسین آچدی
“قاب قوسین” باریپ، حقا قاویشدی
شول سرورِ ایکی جهان گچیپ دور

بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۶)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۲۶ نسخۀ قاضی فراغی)

سیری کوتاه در شعر “شالار قالمازلار” فراغی

۱ـ هر نفسی مرگ را خواهد چشید :

كُلُّ نَفۡسٖ ذَآئِقَةُ ٱلۡمَوۡتِۖ ثُمَّ إِلَيۡنَا تُرۡجَعُونَ ٥٧ (عنکبوت/۵۷)
هر کسی چشندۀ [طعم‌] مرگ است ؛ آنگاه به سوی ما بازگردانده می‌شوید.

غم‌ چکمه‌، غریب آدم‌
بگ‌لر – شاه‌لار قالمازلار!
*

۲ـ نابودی و از جاکنده شدن کوه ها در آستانۀ برپایی روز قیامت :

وَ يَسْأَلُونَكَ عَنِ ٱلۡجِبَالِ فَقُلۡ يَنسِفُهَا رَبِّي نَسۡفٗا ١٠٥ فَيَذَرُهَا قَاعٗا صَفۡصَفٗا ١٠٦ لَّا تَرَىٰ فِيهَا عِوَجٗا وَلَآ أَمۡتٗا ١٠٧
و [ای پیامبر،] از تو دربارۀ کوه‌ها [در قیامت] می‌پرسند ؛ بگو: «پروردگارم آنان را سخت متلاشی [و پراکنده] می‌کند ؛ و آنها را صاف و هموار خواهد ‌نمود ؛[همچون زمینی] که در آن هیچ پستی و بلندی‌ای نمی‌بینی».
*
هزار مقام‌لی‌ بلبل
بییک‌ داغ‌لار قالمازلار
یر بولار بۆکلۆم‌ – بۆکلۆم‌
ا‌ریر، داغ‌لار قالمازلار
نه‌ یر قالار، نه‌ یو‌رت‌لار
نه‌ تۆرک‌ قالار، نه‌ کۆر‌ت‌لر
*

۳ـ تبدیل و دگرگونی زمین و آسمان ها :

يَوۡمَ تُبَدَّلُ ٱلۡأَرۡضُ غَيۡرَ ٱلۡأَرۡضِ وَٱلسَّمَٰوَٰتُۖ … ٤٨ (ابراهیم/۴۸)
در آن روز، [این] زمین، به زمینی دیگر و آسمان‌ها [به آسمان‌های دیگر] تبدیل می‌شوند…

یر بولار بۆکلۆم‌ – بۆکلۆم‌
ا‌ریر، داغ‌لار قالمازلار
*

شونی‌ کسیپ‌دیر عقلیم
‌ییقیلار یدی‌ اقلیم‌

یدی اقلیم: هفت اقلیم [کشور]: کنایه از تمام مناطق مسکونی و روی زمین. (فرهنگ عمید)
*

۴ـ در آن روز فرمان فرمان خداوند است :

يَوۡمَ لَا تَمۡلِكُ نَفۡسٞ لِّنَفۡسٖ شَيْئاً وَٱلۡأَمۡرُ يَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ ١٩ (انفطار)
روزی‌که هیچ کس قادر به انجام کاری برای دیگری نیست؛ و در آن روز، حکم [و فرمان،] از آنِ الله است.
وَأَذِنَتۡ لِرَبِّهَا وَحُقَّتۡ ٢
و به [فرمان] پروردگارش گوش فرا دهد [و تسلیم شود]؛ و سزاوار است [که چنین کند]،

حقدان‌ یتیشسه‌ فرمان
‌نه‌ چاره‌ بار، نه‌ درمان‌
*

۵ـ در آن روز خورشید تاریک، ستارگان بی فروغ شوند :

إِذَا ٱلشَّمۡسُ كُوِّرَتۡ ١ وَإِذَا ٱلنُّجُومُ ٱنكَدَرَتۡ ٢
آنگاه ‌که خورشید درهم پیچیده [و تاریک] گردد ، و آنگاه ‌که ستارگان بی‌فروغ شوند .

آسمان‌، گون‌ و آی‌ لرزان
‌هم‌ ییلدیزلار قالمازلار
***

۶ـ جمع شدن حیوانات وحشی و اهلی در یکجا برای قصاص :

وَإِذَا ٱلۡوُحُوشُ حُشِرَتۡ ٥
و آنگاه ‌که حیوانات وحشی [در کنار انسان] گرد آورده شوند .

نه‌ قوش‌ قالار، نه‌ قورت‌لار
پرنده‌لر قالمازلار
فیل، پشه‌ و کرگَدان
‌در‌نده‌لر قالمازلار

توضیحات:
وضع زمين و درياها و كوه ها

بر اساس آیات سوره های مبارکه تکویر، زلزال، دخان و واقعه، در روز قيامت، لرزشي سخت زمين را فرا مي گيرد. آنچه بر زمين پديدار گشته، فرو مي پاشد. سطح زمين آشكار و نمايان مي گردد. زمين شكافته مي شود و مردگان از آن بيرون مي آيند تا در قيامت محشور گردند. درياها از هم شكافته، جوشان و برافروخته مي شوند. كوه ها از جا كنده مي شوند و به صورت غير متعادل به حركت در مي آيند و به سان تلي از خاك در مي آيند و مانند پشم زده مي شوند و نرم و انعطاف پذير مي گردند، و سرانجام مانند ذرات غبار پراكنده مي شوند. از سلسله كوه هاي سر به آسمان كشيده، جز سرابي باقي نمي ماند.
وضع آسمان و ستارگان

سوره های تکویر، انفطار، طور و الرحمن درباره وضع آسمان و ستارگان اشاره دارند که وضع آسمان دگرگون مي شود و ستارگان از جاي كنده مي شوند، آسمان دچار نوعي تموج و حركت پاره پاره و شكافته مي شود و مانند گل سرخ و روغن و فلز مذاب روان نمايان مي گردد و سرانجام به شكل دود درآمده، در هم پيچيده مي شود. نور، خورشيد و ماه به خاموشي مي گرايد. نظم آنها به هم مي خورد و به سوي زمين پرتاب مي گردند.
(سایت خبرگزاری مهر)

آرا و اندیشه های حضرت مختوم قلی فراغی(رضی الله عنه و رضوا عنه) نظریه مظهر، اندیشه ای از دولت محمد آزادی (رحمه الله علیه)

فرهنگ نظریه های عرفای جهان اسلام

جلد اول؛ انتشارات مختوم قلی فراغی

مولف؛ محمد عبدالصمد (صمد) بدراق نژاد.

اولیادیر خداینگ مظهر ی‌.
ترجمه؛ حبیب خدا در دوستی و محبت حسن پوشیده خداوند است.

توضیح اول؛
هر انسانی که به کمال حقیقت برسد، از خویشتن خویش صدایی خواهد شنید، آن صدا، صدای خداوند سبحان است.

توضیح دوم؛
عرفای کبار معتقدند، موجودات هر یک مظاهر، اسمای الهی اند. بعبارت دیگر همه موجودات عالم، مظهر حق اند

توضیح سوم؛
عرفای کبار معتقدند، حقایق نهفته در حق، در عالم هویداست، از این رو عالم، مختصر و عصاره حق، و جامع و عصاره ی همه حقایق الهی است

توضیح چهارم؛
انسان، همه حقایق حضرت الهی را داراست.

توضیح پنجم؛
خداوند انسان را مختصر و شریف خلق کرد، و معانی عالم کبیر را در او گرد آورد

توضیح ششم؛
حق به انسان گفت، تو آینه ی من و تو خانه ی من و تو مسکن من و خزانه غیب من هستی
توضیح هفتم؛حضرت ابن عربی (رضی الله عنه ورضوا عنه) درفصوص الحکم، می گوید؛
حقیقت می تواند، برای هر اسمی تا بی نهایت ظاهر شود، در وجود هرچه هست حقیقت است