بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۷)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۲۷ تا صفحۀ ۱۳۳ نسخۀ قاضی فراغی)

(صفحۀ ۱۲۷ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ تکامل و پختگی انسان در چهل سالگی :

حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُۥ وَبَلَغَ أَرۡبَعِينَ سَنَةٗ (احقاف/15)
[او پرورش می‌یابد] تا به حد رشد برسد و در چهل سالگى [كه توان جسمی و ذهنی‌اش کامل است] .

هر کیمسه‌ شریعت یو‌لو‌ن‌ بیلمه‌سه‌
عالم‌لارینگ سؤزۆن‌ گوزه‌ آلماسا
قیرق‌ یاشیندا کیشی‌ توبه‌ قیلماسا
آنینگ ایشی‌ حیله‌، مکر، آل اولار
*

۲ـ مشکلات و دگرگونی جسمی در سالمندان :

وَمَن نُّعَمِّرۡهُ نُنَكِّسۡهُ فِي ٱلۡخَلۡقِۚ أَفَلَا يَعۡقِلُونَ ٦٨ (یس)
و ما به هر کس که عمر طولانی بدهیم، در آفرینش دگرگونش می‌کنیم [و او را به ناتوانی ذهنی و بدنیِ دوران کودکی برمی‌گردانیم]. پس آیا [دربارۀ قدرت پروردگار] نمی‌اندیشند؟

مخدومقلی‌، نصیحتلار دۆز‌ر سن‌
خلایق‌نینگ یۆرَک‌ باغرین‌ ا‌ز‌ر سن‌
لیکن‌ اوزۆنگ دۏغری‌ یو‌لدان‌ آزار سن
رستم‌ اولان‌ بیر گون‌ پیرِ زال اولار
*

۳ ـ جوان توبه کار محبوب خداوند :

حدیث : اِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ الشابَّ التائبَ (الجامع الصغیر، رقم ۱۸۶۶)
خداوند متعال ، جوان توبه کار را دوست دارد .
ییگیت لیکده قیلسانگ توبه دردینگه کؤپ دوا بولار
*

(صفحۀ ۱۳۰ نسخۀ قاضی فراغی)

۴ـ اعراض و روگردانی از یاد خدا، موجب نابینایی در قیامت است :

وَمَنۡ أَعۡرَضَ عَن ذِكۡرِي فَإِنَّ لَهُۥ مَعِيشَةٗ ضَنكٗا وَنَحۡشُرُهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ أَعۡمَىٰ ١٢٤ (طه)
و کسی‌ که از یاد من رویگردان شود ، یقیناً زندگی سختی خواهد داشت و روز قیامت او را نابینا برمی‌انگیزیم.

کیم اوُقیپ اوُنوُتسه حقینگ کلامین قیامت گون ایکی گؤزی کؤر بولار
*

۵ـ کافر شدن و بی دینی تارکان نماز :

مُنِيبِينَ إِلَيۡهِ وَٱتَّقُوهُ وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَلَا تَكُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ٣١ (روم) (۱)
[ای مؤمنان ، به درگاه پروردگار توبه کنید و] به سوی او بازگردید و از او پروا کنید و نماز برپا دارید و از مشرکان نباشید .

*
قصددان‌ روزه‌، نمازینی‌ قویانینگ
اوزی‌ کافر، بیلینگ، جایی‌ دار بولار
…………………………………………………………………………………………
(۱) توضیح : در تیسیر از شیخ محمد بن اسلم طوسی قدس سره نقل می کند که حدیثی بمن رسیده که هر چه از من روایت کند عرض کنید آن را بر کتاب خدای ، اگر موافق بود از من باشد ، پس من این حدیث را که (من ترک الصلاة متعمدا فقد کفر) خواستم که به آیتی از قرآن موافقت پیدا کنم ۳۰ سال تأمل کردم تا این آیه را یافتم که وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَلَا تَكُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ . (تفسیر حسینی ، صفحه ی ۹۱۲)
*

(صفحۀ ۱۳۱ نسخۀ قاضی فراغی)

۶ـ گناه زیاد موجب زنگار قلب و فاسد شدن دل است :

كَلَّاۖ بَلۡۜ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكۡسِبُونَ ١٤ (مطففین)

هرگز چنین نیست [که آنها گمان می‌کنند]؛ بلکه [به سبب] آنچه کرده‌اند، بر دل‌هایشان زنگار بسته است.

ایچینگ شردن ساقلا ، غیبتدان دیلی
ساقلاماسنگ کؤنگل گؤزینگ زنگ بوُلار
*

(صفحۀ ۱۳۱ نسخۀ قاضی فراغی)

۷ـ قساوت قلب و سنگ دلی کافران و منافقان :

ثُمَّ قَسَتۡ قُلُوبُكُم مِّنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَٱلۡحِجَارَةِ أَوۡ أَشَدُّ قَسۡوَةٗۚ … (74 بقره)
پس از آن ، [با وجود این معجزه بزرگ] دل‌های شما سخت شد ؛ همچون سنگ ، یا سخت‌ تراز آن . [زیرا حال دل‌هایتان هرگز تغییر نمی‌کند ؛ اما سنگ‌ها دچار تغییر و تحول می‌شوند .]

هر کیمده بولماسا ایمان اثری یورگی اریمز ، سیاه سنگ بولار
*

(صفحۀ ۱۳۳ نسخۀ قاضی فراغی)

۸ ـ پیروزی مسلمانان و اسارت کفّار در غزوۀ بدر :

وَلَقَدۡ نَصَرَكُمُ ٱللَّهُ بِبَدۡرٖ وَأَنتُمۡ أَذِلَّةٞۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ١٢٣ (آل عمران)
و [ای مؤمنان ،] بی‌گمان ، الله شما را در [جنگ] بدر در حالی یاری کرد که [به سبب کمبود افراد و اسلحه] ناتوان بودید ؛ پس از الله پروا کنید ؛ باشد که شکر [نعمت‌هایش را] به جای آورید.

مُحَمَّد باشلادی بَدرِنگ جَنگِنده بِر نِچه کافِرلر غالدی چنگنده

تحقیقی کوتاه در مورد بیت فوق الذکر عارف مخدومقلی فراغی :

توضیح موضوع :
جنگ بدر ، نخستین جنگ سرنوشت ساز در تاریخ اسلام است ، و این جنگ در رمضان سال دوم هجرت به وقوع پیوست ، مسلمانان در آن جنگ بر دشمن کافر پیروز شدند .
کلمه « باشلادی » در نسخه ها به سه صورت ثبت شده است :

۱ـ در نسخۀ استاد عاشورپور «محمد باسلدی» و در دو نسخه قدیم و جدید استاد قاضی ، و در چاپ استاد سارلی بصورت « باسیلدی » ثبت شده است ، با نظر به مفهوم بیت که به معنای ـ شکست خوردند ـ است ، درست نمی باشد زیرا خداوند این پیروزی را بر مسلمانان منت می نهد و می فرماید : وَلَقَدۡ نَصَرَكُمُ ٱللَّهُ بِبَدۡرٖ وَأَنتُمۡ أَذِلَّةٞۖ = خداوند شما را در بدر پیروز گرداند در حالی که (نسبت به دشمنان) ناچیز و اندک بودید .

۲ـ در کتاب فتح العلی استاد تنگلی طانا « بثلندی » آمده ، که به تیارلندی ، شیلندی ، تتارک توتدی معنا شده است .

۳ـ در دیوان استاد نیک نهاد بصورت « باشلادی » کتابت شده است .

یکی از مترجمین محترم دیوان فراغی به فارسی ، این بیت را چنین ترجمه کرده اند :
محمد باشلادی‌ بدرینگ جنگینده‌‏
بیر نیچه‌ کافرلار‌ قالدی‌ چنگینده‌‏
ترجمه : آن هنگام که محمد ص در غزوه احد مغلوب گشته بودند
و جماعت اندکی از مسلمانان در پیرامونش باقی مانده بودند .

چند اشکال بر این ترجمه وارد است :
۱ـ به جای غزوه بدر ، غزوه احد آورده اند .
۲ـ مغلوب گشته بودند ترجمه فارسی « باسیلدی » می باشد ، نه « باشلادی » .
۳ـ ترجمه مصراع دوم با متن ترکمنی همخوانی ندارد . ترجمه ی صحیح آن : و جماعت اندکی از کافران به اسارت مسلمانان در آمدند .
*

۹ـ پناه بردن اصحاب کهف به همراه سگشان به غار :

إِذۡ أَوَى ٱلۡفِتۡيَةُ إِلَى ٱلۡكَهۡفِ فَقَالُواْ رَبَّنَآ ءَاتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةٗ وَهَيِّئۡ لَنَا مِنۡ أَمۡرِنَا رَشَدٗا ١٠ (کهف)
هنگامی که آن جوانمردان به غار پناه بردند و گفتند: «پروردگارا ، رحمتی از جانب خویش بر ما ارزانی دار و در كارمان برای ما هدایت و تعالى فراهم ساز».
وَكَلۡبُهُم بَٰسِطٞ ذِرَاعَيۡهِ بِٱلۡوَصِيدِۚ : و سگشان بر آستانۀ غار [نشسته و به حالت پاسبانی] دست‌هایش را گشوده بود.
سَيَقُولُونَ ثَلَٰثَةٞ رَّابِعُهُمۡ كَلۡبُهُمۡ وَيَقُولُونَ خَمۡسَةٞ سَادِسُهُمۡ كَلۡبُهُمۡ رَجۡمَۢا بِٱلۡغَيۡبِۖ وَيَقُولُونَ سَبۡعَةٞ وَثَامِنُهُمۡ كَلۡبُهُمۡۚ قُل رَّبِّيٓ أَعۡلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعۡلَمُهُمۡ إِلَّا قَلِيلٞۗ … (22)

دَقیانوس دَورِنده نِچَه کَمَرسه (*) بِر اِت بِله هَمراه بولِپ غاچدی لر

(*) در نسخه عاشورپور : «دقیانوس وقتنده یدی کمرسه» ثبت شده است .
***

۱۰ـ هاروت و ماروت در چاه بابل :

وَٱتَّبَعُواْ مَا تَتۡلُواْ ٱلشَّيَٰطِينُ عَلَىٰ مُلۡكِ سُلَيۡمَٰنَۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيۡمَٰنُ وَلَٰكِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ ٱلنَّاسَ ٱلسِّحۡرَ وَمَآ أُنزِلَ عَلَى ٱلۡمَلَكَيۡنِ بِبَابِلَ هَٰرُوتَ وَمَٰرُوتَۚ… ١٠٢ (بقره)
و [یهود] از آنچه شیاطین در [عهدِ] فرمانروایی سلیمان [از علم سحر بر مردم] می‌خواندند پیروی کردند [و مدعی شدند که سلیمان پادشاهی خویش را با سحر استوار کرده است] ؛ و [حال آنکه] سلیمان [هرگز دست به سحر نیالود و] کافر نشد ؛ ولی شیاطین [که] کفر ورزیدند ، به مردم سحر می‌آموختند ؛ و [نیز] از آنچه بر دو فرشته «هاروت» و «ماروت» در بابِل نازل شده بود [پیروی کردند] ؛ …

هارُوت مارُوت آدلی ایکی فَرشته
بابِل غُویی سِنده چاهه دُشدی یارانلار

آرا و اندیشه های حضرت حکیم نظامی گنجه ای (رضی الله عنه و رضوا عنه)، نظریه معلم

اساسی ترین بحث دراین نظریه، پروردگار عالمیان شعور انسانی را از جایگاه علم و حکمت، به وعده وحدانیت، هدایت فرمود.

خدایا جهان پادشاهی توراست
زما خدمت آید خدائی توراست
پناه بلندی و پستی توئی
همه نیستند آنچه هستی توئی
همه آفریدست بالا وپست
توئی آفریننده هرچه هست
توئی برترین دانش آموز پاک
زدانش قلم رانده بر لوح خاک

توضیح اول؛
عالم نوری است که به دل مومن راه یابد، به خدای یا به کار خدای یا به حکم خدای.

توضیح دوم؛
منبع علم، عقل ودل است، بدانکه مصدر منشاء جمله علوم حضرت الهی است.

توضیح سوم؛
علم و عمل نتیجه صحت ایمان است.

توضیح چهارم؛
معلم (خداوند) دانش و دانستن را می آموزد.

توضیح ششم؛
انشاء علم از او به حساب طاقت بشری است.

توضیح هفتم؛
علم بدون معلم (خداوند ) را نه می توان دانست، و نه می توان یافت.

توضیح هشتم؛
خداوند هم علم می آموزد، هم عمل

توضیح نهم؛
حق تعالی امر به تقوی فرمود، و آنگاه تعلیم بر آن مرتب گردانید.

توضیح دهم؛
علم، راه یافتن به فضای بی پایان ملکوتی بود.

توضیح یازدهم؛
علم، در است و ظهور نور حقیقت در بشریت بود.

توضیح دوازدهم؛
آنکس که توشه ای از علم برد، بیننده دیده شود، و دیده بیننده.

منابع و ماخذ؛
۱-فرهنگ نظریه های عرفای جهان اسلام، جلد دوم، مولف صمد بدراق نژاد، انتشارات مختومقلی فراغی.
۲-فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تالیف، پروفسور سید جعفر سجادی (رحمه الله علیه)، استاد فلسفه و تصوف دانشگاه تهران.
۳-پنج گنج حکیم نظامی گنجه ای

آرا و اندیشه های حضرت مختوم قلی فراغی (رضی الله عنه ورضوا عنه)، نظریه سعادت

فرهنگ نظریه های عرفای جهان اسلام

جلد دوم

انتشارات مختوم قلی فراغی

مولف؛محمد عبدالصمد(صمد) بدراق نژاد؛

یامان ده ن ، یاغشی سد بولمز
اصلی یاغشی لر، بد بولمز
دنیالیکده دولت بولمز
اغول، چین دولته منگزار

ترجمه؛

از آدم بد، رسم نیکی برنیاید
از آدم خوب، عمل بد
در دنیا پرستی سعادت نیست
عین سعادت است ،عمل خوب.

توضیحات ترجمه؛ سد/ست، به معنای رسم و آیین می باشد؛
اوغل، در لغت به معنی فرزند ذکور، دراین شعر کنایه از عمل نیک می باشد

توضیح اول؛
سعادت ثمره کارهای آدمی است.

توضیح دوم؛
عرفای کبار معتقدند، سعادت و خوشبختی عارف، نیل به مقامات معنوی در روز قیامت و بهرمند شدن از فیوضات ربانی و توفیق الهی است.

توضیح سوم؛
حضرت ابن عربی(رضی الله عنه ورضوا عنه) سعادت هر فردی را به علم و معرفت او نسبت می دهد‌

توضیح چهارم؛
سعادت هر موجودی در تامل ورزیدن، در کمال است.

توضیح پنجم؛
خداوند تماما حسن و زیبایی است هرکس خدمتش کند سعادت برد، و هرکس که از درگاهش روی برتابد در دنیا و آخرت خسران می بیند، به این معنا که سعادت اصلی، همان ترک شهوات است و خدمت خداوند‌.

توضیح ششم؛
حضرت ابن سینا (رضی الله عنه ورضوا عنه) می گوید؛ سعادت انسان جز از راه، دانایی فراهم نمی شود.

توضیح هفتم؛
خداوند جز خیر نمی خواهد و وجود را به نسیم وجود خویش بر هستی دمیده و خواسته است که خیر بر صورت جمیع موجودات عمومیت یابد.

توضیح هشتم؛
نظر به اینکه موجودات در دریای خیر شناورند، هریک به آن حد که به خالق نزدیکند و با او موافق اند به خیر و سعادت نایل خواهند شد.

منابع وماخذ؛
۱-پرنیان هفت رنگ؛ پروفسور گنبد دوردی اعظمی راد، ناشر، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، استان گلستان
۲-از افلاطون تا ابن سینا، جمیل صلیبا، مترجم، فرید الدین راد مهر، نشر مرکز
۳-فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، پروفسور گل بابا سعیدی، انتشارات شفیعی

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۵)

۱ـ احسن القصص (داستان حضرت یوسف ع) :

۲ـ نابینایی حضرت یعقوب (ع) از شدّت اندوه و گریه :

۳ـ خواب حضرت یوسف (ع) در کودکی :

۴ـ سجدۀ خورشید و ماه و ۱۱ ستاره در برابر حضرت یوسف (ع) :

۵ـ انداختن حضرت یوسف (ع) در قعر چاه توسط برادران :

۶ـ برادرانش به پدرش گفتند : یوسف را گرگ خورده است :

۷ـ وحی خداوند به حضرت یوسف (ع) در سخت ترین شرایط و عمق چاه :

۸ـ جریان آمدن کاروان وآب کشیدن آبرسان از چاه و نجات حضرت یوسف (ع) :

۹ ـ فروش حضرت یوسف (ع) به بهایی اندک :

۱۰ـ احترام و گرامیداشت عزیز مصر مقام و مرتبه حضرت یوسف را :

۱۱ـ سربلندی حضرت یوسف (ع) در مقابل زنان مصر :

۱۲ـ پاره کردن همسر عزیز مصر، پیراهن یوسف را از پشت :

۱۳ـ یوسف علیه السلام چندین سال در زندان می ماند :

۱۴ـ یوسف (ع) در زندان و شاه خوابی می بیند :

۱۵ـ عجز و ناتوانی معبّران از تعبیر خواب پادشاه

۱۶ـ یوسف (ع) خواب پادشاه را ـ همراه با ارائه راه حل ـ تعبیر می نماید :

۱۷ـ عبرت گرفتن و برگشت پادشاه از رأی قبلی :

۱۸ـ پادشاه مقام وزارت مالی و خزانه را به یوسف واگذار می نماید :

۱۹ـ تحقّق خواب یوسف (ع) و رحم و عطوفت او به برادران :

آرا و اندیشه های حضرت خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی (رضی الله عنه ورضوا عنه) / نظریه عشق،

درباره پیدایش جهان،فرهنگ نظریه‌های عرفای جهان اسلام،جلد دوم،انتشارات مختوم قلی فراغی،مولف؛محمد عبدالصمد(صمد)بدراق نژاد:
نظریه عشق؛
پرتو حسنت زتجلی دم زد
عشق، پیدا شد و آتش به همه عالم زد
توضیح اول ؛لسان الغیب حافظ شیرازی،آشکار سازی جهان از سوی خداوند متعال را ناشی از عشق می داند،عرفای کبار،جهان را اسم ظاهر خداوند گفته اند،ظاهر وباطن اوست،پیدا و پنهان هموست، درجایی دیگر آمده است،رب بواسطه رب بودن مربوب می طلبد

توضیح دوم؛ تجلی به معنای برآمدن می باشد،خداوند خیر محض است،قاعده خیرمحض؛از خیر محض ،خیر محض صادر می شود،محبت و عشق، نگاه خداوند به عالم صنع بود،اما نام خداوند درهر موجودی به پاکی سروده می شود،و همیشگی است،همانگونه که دستگاه خلقت،بی آلایش است،و خطا بر قلم صنع نرفته است.

توضیح سوم؛
جهان از دریای جان پرشده است و همه هستی از عشق به آن لایزال درحرکت است،حرکت از گرمای وجود است منتها ی آن مبدا عالم می باشد،دوست داشته و دوست دارنده اوست،عشق واسطه کمال است،هرچند بین عاشق و معشوق هیچ گونه حجابی حائل نیست،جان کلام اینکه عشق از وجودی کمال یافته حکایت دارد،هزاران سال است که شاعران جهان و همه گیتی را درنوردیده است.